İbadet ve müzik ilişkisi, birçok din ve inanç içinde var olan bir olgudur. Alevi Bektaşi kültüründe de sözlü geleneklerin yüzyıllardır müzikle birlikte süregeldiği görülür. Alevi-Bektaşi müziği, Türk Halk Müziğinin özünü oluşturmaktadır. Alevi-Bektaşi müziği; edep, erkan ve inanç ilkelerini içerisinde barındırır ve bunları açıklar. Alevi-Bektaşi Edebiyatının nefes, mersiye, düvaz ve diğer şekilleri; Halk müziği içerisinde yerini almıştır. Adına Bektaşi Nefesi denilen bu müzik yapıtları Ayn-ül cem’lerden sonra ya da muhabbet ve sohbet sofralarında, toplantılarda çalınıp söylenir.
Alevi-Bektaşi edebiyatı, Hacı Bektaş Veli ve Abdal Musa kültürüyle beslenmiş, Anadolu halk edebiyatının imkânlarının birleştirilmesiyle yeni bir sentez yaratmış, yeni bir edebiyat oluşturmuştur. Alevi-Bektaşi edebiyatı 15. yüzyılda Kaygusuz Abdal’la başlayıp aynı yüzyılda Pir Sultan Abdal, Hüseyin, 17. yüzyılda Kul Himmet’le doruk noktasına çıkmış, 18. yüzyılda da sürdürülmüş, 19. yüzyılda Seyrâni ile devam etmiş; Yemîni, Virâni, Teslim Abdal ve Nesîmi’yle en önemli örneklerini vermiştir.
Alevi-Bektaşi müziği içerisinde; “Nefes, Deyiş, Methiye, Şathiye, Nevrûziye, Naat, Miraçlama, Tevhid, Mersiye, Düvaz ve Devriyye” büyük öneme sahiptir. Tasavvuf teşkilatı genişleyip, dergahlarda ve tekkelerde müzik ve şiir önemli bir unsur olarak ele alınınca ve tasavvuf inanış ve düşünüşü halk arasında iyiden iyiye yerleşince ozanlar da birer Pir’e bağlanıp ona mensup bir aydınlatıcıdan el almışlardır. Bunlara o devirlerde Eski Oğuzname geleneklerini ve anılarını sürdüren ozan adı yerine tasavvuf ehli şair anlamına gelen ‘aşık’ denilmiştir.
Âşıklık geleneği içinde önemli bir yere sahip olan ‘saz’, Alevi-Bektaşi âşıklarınca kutsal bir varlık gibi görülmüş, ona çok değer verilip özenle korunmuştur. Cem törenlerinin zakirleri görevlerini saz eşliğinde yerine getirirler. Dualar, dini ritüellerin önemli bir bölümü sazla icra edilir. Bir oyun olmayıp, önemli bir ritüel olan semah saz eşliğinde dönülür. Sazın kimliği ve kişiliği vardır. Bu nedenle Alevi âşıklar sazlarını insana benzetirler. Sapının baş tarafına baş-kaş, burgularına kulak, sapına kol, yüz tarafına göğüs, deliklerine göz, tambur kısmına da gövde adını verirler. İnsana saygı nedeniyle de sazı yere bırakmayıp yukarıda tutmaya özen gösterirler. Yine Alevi – Bektaşi âşıkları sazların şekillerini ve sazın parçalarını özel remizlerle ifade ederler. Sazda tellerin üç sıra bağlanmasını, Allah-Muhammet-Ali üçlemesi, sazın on iki telini ise On iki İmam’ın simgesi olarak görürler.
Alevi-Bektaşi kültürünün yaşatılmasında, anlatılmasında müzik ve saz önemli bir rol oynamıştır. Özellikle saz, çalındığı her yerde geçmiş kültürün izlerini göstermiş; aşıkların, ozanların nefeslerini, deyişlerini her daim canlı tutmuş, onları yaşatmıştır. 15.yy’da ortaya çıkan “Aşıklık ve halk ozanlığı geleneği” Aşık Veysel, Mahsuni Şerif ve diğer ozanlarımız ile birlikte günümüze kadar devam ettirilmiştir.
Anadolu insanı; acısını, sevincini, hasretini, sevgisini yani iç sesini türkülerle anlatmış, dile getirmiştir. Onun için insanımız avazı çıktığı kadar türkü yakmış, söylemiştir. Türkülerini bilen toplum, kendi insanını daha iyi tanır, insanını tanıyan da kültürünü bilir ve onu aktarır, geleceğe taşır. Bu bağlamda Hacıbektaş’a ait türkülerimizden bir bölümü aşağıda yer almaktadır. Geçmişten bugüne Hacı Bektaş Veli ve Hacıbektaş adının geçtiği o kadar çok deyiş, nefes ve türkü yazılmıştır ki, bunları sayı olarak ifade etmemiz pek mümkün gözükmemektedir.
Türk halk müziğinin yapı taşlarından biri olan bozlaklarımız da deyişlerimiz, nefeslerimiz kadar önemlidir. Türk Halk Edebiyatında önemli bir yeri olan ve Kırşehir yöresinde hayat bulmuş olan “bozlak kültürü” de Kırşehir’de olduğu gibi Hacıbektaş’ta da halen yaşatılmaktadır. Hacıbektaşlı müzisyenler, bu kültürün taşıyıcısı olarak özellikle düğünlerde, muhabbet sofralarında bozlak okuyarak kültürel miraslarına sahip çıkmaya devam etmektedirler.
Gördüm güvercin donunda oturur
Gördüm seyreyledim Hacı Bektaş’ı
Asasını Horasan’ndan getirir
El aman, el aman, el aman
Bahreyledi ummanına daldırdı
Dağı taşı cırnağı ile kaldırdı
On iki öküzü bir kazana doldurdu
Gördüm seyreyledim Hacı Bektaş’ı
Can hatayım kork Allahın işinden
Uğradım geçtim delikli daştan
Tas almış eline serçeşmesinin başından
El aman, el aman, el aman
Gördüm seyreyledim Hacı Bektaş’ı (Neşet ERTAŞ)
Türk halk müziğinde bir uzun hava türü olan “bozlak”, Orta Asya’dan başlayarak günümüze kadar ulaşan ve yaylak – kışlak hayatı yaşayan Yörük/Türkmen ve Avşar oymaklarının kültürlerinin bir anlatım ve ifade biçimi olmuştur. Mana bakımından bozlak; bozulamak, bozlamak, feryat etmek ve haykırmak anlamlarını taşımaktadır.
“Kırşehir’in müziği; ‘Abdallık ve Bozlak Geleneği’ UNESCO tarafından 2019 yılında tescillenmiştir.”
Türkmenlerin ve Avşarların günlük yaşamlarında karşılaştıkları acının, üzüntünün ve isyanın doğaya haykırılması bozlak kültürünün doğmasına sebep olmuştur. Türkmenler, Avşarlar ve bu oymaklar arasında bulunan Abdallar, bozlak geleneğini günümüze kadar ulaştırmışlardır. Muharrem Ertaş, Hacı Taşan, Çekiç Ali, Neşet Ertaş gibi sanatçılar bozlak kültürünün en önemli temsilcileridir.
Hacıbektaşlı Veli KANGAL ve Gürbüz SAPMAZ’da ülkemizin önemli aşıkları, derlemecileri arasındadır.
AL YORGAN ATILMIYO (SÜRMELİM)
Al yorgan atılmıyo (sürmelim)
Yar sevdim tutulmuyo (sürmelim)
Ayrılık var ölüm var (sürmelim)
Sevda zor çekilmiyo (sürmelim)
Oy sürmelim sürmelim nazlı yar
Şu dünyada gülmedim nazlı yar
El edip de gül verdim nazlı yar
Ne dedim de gülmedin nazlı yar
Al giymiş al üstüne (sürmelim)
Şu ellerin gastı ne (sürmelim)
Alacaksan al beni (sürmelim)
Bu sevdanın aslı ne (sürmelim)
Hacı Bektaş gülleri (sürmelim)
Sıva beyaz golları (sürmelim)
Al yanaktan gan damlar (sürmelim)
Gınalıdır elleri (sürmelim)
Kaynak Kişi : Gürbüz SAPMAZ
ATLADI ÇIKTI EŞİĞİ
Atladı çıktı eşiği
Sofrada kaldı kaşığı
Kız büyük ev yakışığı
Ağlama kınan kutl’olsun
Sağdığın inek sütl’olsun
Kız anam da kınan kutl’olsun
Vardığın yerler kutl’olsun
Kız sana gerek bir ana
Ağlasın yana yana
Kız sana gerek bir baba
Ağlasın kaba kaba
Ağlama kınan kutl’olsun
Sağdığın inek sütl’olsun
Kız anam da kınan kutl’olsun
Vardığın yerler kutl’olsun
Kaynak Kişi : Selvet ASLAN
BAHÇEYE BİBER EKTİM (MEYREM)
Bahçeye biber ektim de
Kız Meyrem Meyrem Meyrem
Ah ne zaman kabaracak da
Yar oğlan oğlan oğlan
Senin o kötü kocan da
(Şu senin zalim baban da)
Kız Meyrem Meyrem Meyrem
Ah ne zaman geberecek de
(Ah ne zaman ey olacak da)
Yar oğlan oğlan oğlan
Kale kaleye karşı da
Kız Meyrem Meyrem Meyrem
Ah kalenin dibi çarşı da
Yar oğlan oğlan oğlan
Bir tomurcuk gül olsam da
Kız Meyrem Meyrem Meyrem
Ah açılsam yare karşı da
Yar oğlan oğlan oğlan
Başan da poşusuna da
Kız Meyrem Meyrem Meyrem
Ah oturmuş karşısına da
Yar oğlan oğlan oğlan
Adam meyil verir mi de
Kız Meyrem Meyrem Meyrem
Ah kapı komşusuna da
Yar oğlan oğlan oğlan
Kaynak Kişi : Selvet ASLAN
GARŞI BAĞDA DAŞ OLMAZ
Garşı bağda daş olmaz oy oy oy
Yavrum ela göze eş olmaz
Yeni düştüm sevdaya oy oy oy
Anam baharım gış olmaz
Yavrum yayladan gel yayladan
Anam sensin beni ağladan
Sarı durna olaydım oy oy oy
Anam garşı bağa gonaydım
Ah sarı çiçek solmasın oy oy oy
Anam kokusu ben olayım
Yavrum yazıdan gel yazıdan
Anam sensin beni köz eden
Garşı bağda dal olsam oy oy oy
Anam yaprağında gül olsam
O yar fidan boyludur oy oy oy
Yavrum ince bele şal olsam
Yavrum yazıdan gel yazıdan
Anam sensin beni köz eden
Kaynak Kişi : Gürbüz SAPMAZ
GICILAR KAVAK GICILAR
Gıcılar kavak gıcılar
Kavak deyil oduncular (oduncular)
İşte geldi gınacılar
Gız anam gınan kutlolsun
Sağdığın inek sütlolsun
Elimi soktum astara
Elimi kesdi destere (oy destere)
Yarım gidi gurbetlere
Gız anam gınan kutlolsun
Sağdığın inek sütlolsun
Bizim yaylalar oluklu
İçinde türlü balıklı (oy balıklı)
Yanındaki mor belikli
Gız anam gınan kutlolsun
Sağdığın inek sütlolsun
Kaynak Kişi: Mürset KARADAĞ
HASANLAR KÖYÜ’NDEN ALİ BEY’E AĞIT
Tarsus’ta Mersin’de bağlanır malı
Bozuldu balyalar seccade halı
Yoğimiş dünyanın vefası hanı
Hani benim çöl beyim nic’oldu
Varın mezarına eyleyin ezan
Bozuldu kabile tutmuyor düzen
Hasanlar köyünde koç gibi gezen
Hani benim çöl beyim nic’oldu
Necip küçük çokça yanar özünde
Gülizar’ın kan geliyor gözünde
Niceleri tüccar oldu yüzünde
Hani benim çöl beyim nic’oldu
Çıksayıdım Hasanlar’ın düzüne
Seyretseydim ovasına sazına
Selam söylen Ömer Ka’nın kızına
Aşiretin belli beyi nic’oldu
Hacı Ahmet Ağa der kardeşim vezir
Yakmış hanesini sofrası hazır
Odasına inerdi paşalar vezir
Hani benim çöl beyim nic’oldu
Hasanlar’da fener gibi yanardı
Kapısında kırk kişisi dönerdi
Burdan biner İstanbul’da inerdi
Aşiretin belli beyi nic’oldu
Kalecik köyünde çarkı çakılı
Elbise giyer de içi kokulu
İki yurt tutmuş da biri Fakılı
Aşiretin belli beyi nic’oldu
Aşiretin kilidi gönül yaylasın
Çekin dor atını örke bağlansın
Erkek odan yas çeksin börkün ağlasın
Hani benim çöl beyim nic’oldu
Duydum kamyon ile gitmiş ölüsü
Çölü tutmuş takırdaklı sürüsü
Hastanede yatar Fatma karısı
Hani benim çöl beyim nic’oldu
Aşık Hasan der ki söyleme yeter
Ölümü duyanın kederi artar
Fakılı köyünde serilmiş yatar
Hani benim çöl beyim nic’oldu
Kaynak Kişi : Aşık Hasan NEBİOĞLU
ÖMER İLE FADİME’NİN AĞIDI
Ağ memeyi yüzük yüzük yüzmüşler
Kurşun için ağ sineyi gezmişler
Yitik değil batık değil Fadime’m
İsmini de gazeteye yazmışlar
Arabalar ardı ardına ulanır
Yidim yağlı kurşun midem bulanır
Yağlı kurşun akciğere girince
Anam yandım diye başıma dolanır
Bağımızda biter bin türlü çiçek
Kiminde kavga kiminde bıçak
Emmileri düğününe buyurun
Babası düğün kurmuş oynuyor köçek
Dalda kaldı mavzerinen fişeği
Oğlum güle güle indi aşağı
Gönüllü oğluma vah sebep oldu
Hısımım İsmail’in iki uşağı
Ömer’im Ömer’im yiğit Ömer’im
Ölenedek iflah olmam yanarım
Çaldırmazdm kara oğlum sazını
Hani ne eyledin tatlı sözünü
Tez gel oğlum tez gel yolun uzadı
Benden üstün tuttun elin kızını
Ömer’im Ömer’im aslan Ömer’im
Ölene dek için için yanarım
Pencere altına serin yerimi
Dinleyin kara oğlumun zarini
Sana diyom sana ihmal Sultan
İkimiz de bir alalım gelini
Adalara girer biçer
Sağlık olsun gelir geçer
İçerimde büyük hançer
Dolandıkça sızılıyor
Güle güle düğün bayram yapmadım
Dost düşmana karşı seyran etmedim
Ahrete mi galdı bizim kavuşma
Bu feleğin kastı nedir bilmedim
Duydum vurulmuşsun vardım yanına
Zalim eller nasıl kıydı canına
Ahirette de nasıl olur halimiz
Güzelliği çoktur ismi Fadime
Şazik anan hiç durmadan ağlıyor
Senin derdin ciğerimi dağlıyor
Vardım ahıra da at bağlamaya
Zalim şeytan bana ipi bağlıyor
Çıktım kendimi de ipe bağladım
Fadime diye de her gün ağladım
Yakın kaldı ben yanına varmaya
Şu fani dünyada murat almadım.
Söküldü mü kollarının kolçağı
Fadimem de ilkbaharın çiçeği
İkimizin gözü açık gidiyo
Düğün kurup oynatmadık köçeği
Kaynak Kişi : Hasan ŞAHİN
PANCAR PEZİK DEĞİL Mİ!
Pancar pezik değil mi
Ciğer ezik değil mi
Ben sevdim eller aldı
Bana da yazık değil mi
Hüdayda da hanım kızlar hüdayda
Yenile de çıkmış bu gayda
Ayrılık var ölüm var ne fayda
Kara kuşum havada
Yavruları yuvada
Kızlar kahve kavurur
Çıngırdaklı tavada
Hüdayda da hanım kızlar hüdayda
Yenile de çıkmış bu gayda
Ayrılık var ölüm var ne fayda
Kaynak Kişi : Veli KANGAL
ŞU ZELVE’NİN UFAK TEFEK TAŞLARI
Şu Zelve’nin ufat tefek taşları
Akıttım gözümden yaşları
Sevdiğimin on üç on dört yaşları
Şu Zelve’yi gece geçtim görmedim
Karlı buzlu sularına doymadım
Cahil idim kıymetini bilmedim
Kaynak Kişi : Gürbüz SAPMAZ
SÜCAATİN ŞAHİN’İN ACI ÖLÜMÜ
Ne yatıyon hecin gimi
Gara bıyıh sicim gimi
Başucunda anan ağlar
Anan gizi bacın gibi
Sücaaddin’im oy Sücaaddin’im oy
Mezarımı derin eylen
Su serpin de serin eylen
Sücaaddin’in garısını
Coşkun’a gelin eylen
Sücaaddin’im oy Sücaaddin’im oy
Nenni benim oğlum nenni
Gara bıyıh ala ganlı
Daha taze yiğit verdim
Gerdanının altı benli
Sücaaddin’im oy Sücaaddin’im oy
Kaynak Kişi : Zeynep ŞAHİN
YAĞMUR YAĞAR YERLERE (OY GÜLÜM)
(oy gülüm) Yağmur yağar yerlere
(oy gülüm) Su birikir göllere
(oy gülüm) Nasıl kurban olayım
(oy gülüm) Ağzındaki dillere
(oy gülüm) Gülüm gülüm sümbülüm
(oy gülüm) Giderken bize uğra
(oy gülüm) Kebabı köze doğra
(oy gülüm) Benden başka seversen
(oy gülüm) Dermansız derde uğra
(oy gülüm) Gülüm gülüm sümbülüm
Kaynak Kişi : Veli KANGAL
YÜCE DAĞ BAŞINDA YANAR BİR IŞIK
Yüce dağ başında yanar bir ışık
Uy nazlım nazlım elleri sazlım bülbül avazlım
Boyuna hayranım kendine aşık
Varamam sevdiğim yollar dolaşık
Uy nazlım nazlım elleri sazlım bülbül avazlım
Yüce dağ başında kar kater kater
Arının erdiği bal bana yeter bal bana yeter
Arının verdiği balı neyleyim
Yar ile kaldığım kar bana yeter
Uy nazlım nazlım elleri sazlım bülbül avazlım
Yüce dağ başında laleler susuz
Ana ben cahilem edemem yarsız edemem yarsız
Başım alıp gitsem gurbet ellere
Nereye gideyim yurtsuz yuvasız
Uy nazlım nazlım elleri sazlım bülbül avazlım
Kaynak Kişi : Fahri YALÇIN
ZÜBEYİR’İN AĞIDI (1)
Ala karlı Kırşehir’in yolları
Sökün etti aşiretin köyleri
Muradın almadın yalan dünyadan
Kapalı kaldı mandırayın malları
Çöle kurdum mandırayı binayı
Küçükten kaybettim ben de anayı
İki körpe kuzum yetim kalıyor
Kime emanet ettin Fadime anayı
Daha gencim kırk yaşıma varmadım
Yalan dünya sefasını sürmedim
Kader derler bu alnınım yazısı
Konyalının tankerini görmedim
Satın mallarını ellerin olsun
Hayırsız mandıra virane kalsın
Vasiyet eyledim koca pedere
İki yavrularım evimde dursun
Ben çok ağlattım da koca pederi
Sabret babam bu oğluyun kaderi
Eli açık idi dostu çok idi
Hesaba gelmezdi gelip gideni
Unutulmaz Zübeyir’in acısı
Yas çekiyor aşiretin hepisi
Uzanmış da salacada yatıyor
Başında ağlaşır üç tek bacısı
İbrahim’im kefen olur dürerdim
Doktor olsam yarasını sarardım
Okunsun destanı da eller ağlasın
Mevlam isteseydi ömrüm verirdim
Kaynak Kişi : İbrahim ÇÖL
ZÜBEYİR’İN AĞIDI (2)
Döktüm suyunu da baktım yüzüne
Al kanlar oturmuş ala gözüne
Elimden aldırdım koç Zübeyir’i
Allah ömür versin çifte kuzuna
Duydu ahbaplarım toplandı geldi
Vallahi Zübeyir ciğerim yandı
Kader böyle imiş kime ne deyim
Ağustos ayında güllerim soldu
Oğlum Çağlar tutar m’ola yerimi
Kadir Mevlam iki büktü belimi
Söyleyin pedere gayri varamam
Beklemesin Zübeyir’in yolunu
Anam yok ki başucumda ağlasın
Bacılarım karaları bağlasın
Emanet eyledim pederim sana
Yetim yavruları kimse döğmesin
Kaynak Kişi : Salih ERDEM